Tái tạo dây chằng chéo trước là một trong những phẫu thuật phổ biến nhất trong chấn thương thể thao và chấn thương chỉnh hình hiện đại. Bên cạnh kỹ thuật mổ, một yếu tố then chốt quyết định hiệu quả điều trị lâu dài chính là lựa chọn vật liệu thay thế cho dây chằng đã đứt. Hiện nay, ba loại vật liệu chính được sử dụng gồm: gân tự thân, gân đồng loại và dây chằng nhân tạo.
Mỗi lựa chọn mang trong mình những điểm mạnh và giới hạn riêng. Gân tự thân được đánh giá cao nhờ độ bền và khả năng liền gân – xương sinh học tự nhiên, nhưng lại đòi hỏi phải lấy gân từ chính cơ thể người bệnh. Gân đồng loại giảm được thao tác xâm lấn nhưng vẫn còn rào cản về chi phí và khả năng tích hợp sinh học. Trong khi đó, dây chằng nhân tạo là một giải pháp hiện đại, không cần lấy gân, phục hồi nhanh, song lại đặt ra nhiều câu hỏi về độ bền và tính an toàn lâu dài trong môi trường khớp.
Chính vì vậy, việc hiểu rõ sự khác biệt giữa ba loại vật liệu này là điều cần thiết không chỉ đối với bác sĩ, mà cả người bệnh. Bài viết dưới đây sẽ giúp phân tích toàn diện từng yếu tố để từ đó đưa ra lựa chọn phù hợp nhất cho từng hoàn cảnh lâm sàng.
Về nguồn gốc và bản chất vật liệu
Khi lựa chọn vật liệu thay thế dây chằng trong phẫu thuật, điều đầu tiên cần hiểu là bản chất và xuất xứ của từng loại.
- Gân tự thân là mô sống được lấy từ chính cơ thể người bệnh. Thông thường, bác sĩ sẽ sử dụng một phần của gân bánh chè, gân cơ chân ngỗng hoặc gân tứ đầu đùi. Vì là mô của chính người bệnh, gân tự thân có tính tương thích sinh học cao, dễ dàng liền gân vào xương và ít gây phản ứng đào thải. Đây cũng là lý do tại sao nó thường được xem là tiêu chuẩn vàng trong phẫu thuật tái tạo dây chằng.
- Gân đồng loại là mô gân được lấy từ người hiến tạng, đã qua xử lý tiệt trùng và bảo quản chuyên biệt trong ngân hàng mô. Gân này có thể sử dụng mà không cần can thiệp vào vùng gân của người bệnh, giúp giảm đau sau mổ và rút ngắn thời gian mổ. Tuy nhiên, vì không phải mô sống của chính người bệnh nên gân đồng loại có thể cần nhiều thời gian hơn để tích hợp vào xương và có nguy cơ phản ứng miễn dịch nhẹ, dù rất hiếm.
- Dây chằng nhân tạo là một sản phẩm công nghiệp được chế tạo từ các vật liệu tổng hợp như polyester, carbon hoặc polymer sinh học. Không giống như hai loại còn lại, dây chằng nhân tạo không có tính sống mà chỉ mô phỏng chức năng cơ học của dây chằng thật. Loại vật liệu này không đòi hỏi phải lấy gân, nhưng cũng không tham gia vào quá trình liền mô sinh học tự nhiên, do đó cần hệ thống cố định chắc chắn để giữ ổn định trong khớp.
Việc nắm rõ bản chất của từng loại vật liệu là nền tảng để hiểu được những khác biệt trong hiệu quả phục hồi, mức độ xâm lấn và nguy cơ lâu dài. Ở các phần tiếp theo, chúng ta sẽ đi sâu hơn vào từng yếu tố cụ thể để giúp người đọc hình dung rõ ràng hơn khi lựa chọn.
📌 Xem thêm: Dây chằng nhân tạo là gì? Có bao nhiêu loại đang được sử dụng?
Hiệu quả phục hồi và độ bền sinh học
Hiệu quả phục hồi sau mổ tái tạo dây chằng không chỉ phụ thuộc vào kỹ thuật mà còn chịu ảnh hưởng lớn từ khả năng liền gân vào xương và độ bền lâu dài của vật liệu thay thế.
- Gân tự thân có ưu thế vượt trội trong việc liền gân với xương do có chứa tế bào sống, mô mềm tự nhiên và khả năng tái cấu trúc sinh học theo thời gian. Sau khi được cố định vào đường hầm xương, gân tự thân trải qua quá trình “gân hóa” và thích nghi dần với các lực cơ học trong khớp gối. Nhờ đó, nhiều nghiên cứu cho thấy gân tự thân mang lại độ bền sinh học cao nhất, đặc biệt ở người trẻ và người có nhu cầu vận động thể thao. Tỷ lệ tái đứt ở nhóm này thấp hơn rõ rệt so với các vật liệu khác.
- Gân đồng loại tuy không có tế bào sống nhưng vẫn là mô sinh học, có thể tham gia vào quá trình tái tạo, tuy chậm hơn. Các nghiên cứu cho thấy, nếu kỹ thuật cố định đúng và quá trình hồi phục được kiểm soát tốt, hiệu quả dài hạn của gân đồng loại khá tương đương với gân tự thân. Tuy nhiên, tốc độ phục hồi thường chậm hơn một chút, và cần thời gian dài hơn để gân bám chắc vào xương.
- Dây chằng nhân tạo hoạt động hoàn toàn như một thiết bị cơ học. Nó không tích hợp vào xương qua cơ chế sinh học, mà chỉ được cố định bằng vít hoặc neo chuyên dụng. Điều này có nghĩa là, dù có thể chịu lực tốt ngay sau mổ, nhưng khả năng tương thích về lâu dài không cao bằng gân thật. Một số loại dây chằng nhân tạo thế hệ mới có bổ sung lớp phủ sinh học để cải thiện tương tác với mô xung quanh, nhưng vẫn chưa đạt đến mức độ ổn định của mô sống tự nhiên. Đặc biệt ở người chơi thể thao hoặc vận động mạnh, nguy cơ đứt lại do tải trọng bất thường vẫn là điều cần được cân nhắc kỹ.
Tóm lại, về hiệu quả phục hồi và độ bền sinh học, gân tự thân vẫn là lựa chọn lý tưởng nhất, kế đến là gân đồng loại. Dây chằng nhân tạo tuy có lợi thế trước mắt nhưng cần xem xét kỹ lưỡng nếu mục tiêu là phục hồi toàn diện và bền vững trong thời gian dài.
Thời gian hồi phục và mức độ xâm lấn phẫu thuật
Khi cân nhắc lựa chọn vật liệu tái tạo dây chằng chéo trước, yếu tố về thời gian hồi phục và mức độ xâm lấn trong mổ cũng đóng vai trò quan trọng. Mỗi loại vật liệu sẽ tạo ra khác biệt rõ rệt trong quá trình phẫu thuật cũng như giai đoạn phục hồi chức năng sau đó.
- Gân tự thân đòi hỏi bác sĩ phải lấy gân từ một vùng khác trên cơ thể người bệnh, thường là gân bánh chè, gân cơ chân ngỗng hoặc gân tứ đầu đùi. Quá trình này làm tăng mức độ xâm lấn trong mổ, kéo dài thời gian mổ và để lại thêm một vùng tổn thương thứ cấp. Người bệnh có thể gặp đau tại vùng lấy gân, khó khăn khi co gập hoặc quỳ trong thời gian đầu. Tuy nhiên, nếu tuân thủ đúng liệu trình phục hồi, đa số người bệnh có thể trở lại vận động bình thường sau khoảng 6 đến 9 tháng.
- Gân đồng loại không cần phải lấy từ cơ thể người bệnh, nhờ đó giảm được một phần xâm lấn phẫu thuật. Thời gian mổ được rút ngắn hơn, người bệnh không bị đau ở vùng lấy gân, và có thể bắt đầu vận động sớm hơn một chút. Tuy nhiên, vì gân đồng loại cần thời gian để thích nghi với cơ thể, quá trình tập phục hồi thường phải tiến hành chậm rãi hơn nhằm tránh hiện tượng lỏng gối hoặc gân chưa bám chắc.
- Dây chằng nhân tạo có ưu thế rõ rệt trong việc giảm xâm lấn. Do không cần lấy gân, ca mổ diễn ra nhanh hơn, ít tổn thương mô và giảm đau sau mổ. Người bệnh thường có thể bắt đầu tập luyện sớm, đi lại sớm và trở lại sinh hoạt hàng ngày nhanh hơn. Một số nghiên cứu ghi nhận sự cải thiện chức năng khớp gối vượt trội trong 1 đến 2 tháng đầu. Tuy vậy, do không tích hợp sinh học nên khả năng phục hồi toàn diện vẫn cần thời gian theo dõi thêm, đặc biệt với những người có yêu cầu vận động cao.
Tóm lại, nếu ưu tiên là phục hồi sớm, giảm đau và ít xâm lấn thì dây chằng nhân tạo chiếm ưu thế. Ngược lại, nếu ưu tiên là phục hồi bền vững, ổn định lâu dài thì gân tự thân vẫn là lựa chọn phù hợp hơn, dù có thể phải chấp nhận quá trình mổ và hồi phục chậm hơn đôi chút.
Nguy cơ biến chứng và mức độ an toàn lâu dài
Một yếu tố không thể bỏ qua khi so sánh giữa các loại vật liệu tái tạo dây chằng là khả năng duy trì chức năng ổn định và tránh biến chứng trong thời gian dài. Bởi lẽ, dù phẫu thuật thành công ban đầu, nhưng nếu vật liệu không tương thích tốt hoặc không đủ bền theo thời gian, người bệnh vẫn có nguy cơ tái phát tổn thương hoặc phải mổ lại.
- Gân tự thân được xem là vật liệu sống, có khả năng liền gân với xương một cách tự nhiên. Sau khi được cấy ghép, gân tự thân sẽ trải qua quá trình tái cấu trúc, dần dần chuyển hóa thành một dạng mô giống như dây chằng thật. Nhờ vậy, tỷ lệ phục hồi bền vững cao, nguy cơ đứt lại thấp nếu được tập luyện đúng cách. Ngoài ra, vì vật liệu là chính mô của người bệnh nên phản ứng viêm hoặc từ chối gần như không xảy ra.
- Gân đồng loại có thể gây ra một số phản ứng miễn dịch nếu chưa được xử lý đúng chuẩn. Dù các phương pháp xử lý hiện đại đã làm giảm thiểu nguy cơ này, nhưng vẫn có tỉ lệ nhất định bị viêm khớp, chậm liền gân hoặc tiêu xương quanh vùng cố định. Tuy nhiên, khi được bảo quản và sử dụng đúng cách tại các cơ sở chuyên sâu, gân đồng loại vẫn mang lại hiệu quả điều trị ổn định.
- Dây chằng nhân tạo là vật liệu không có khả năng tích hợp sinh học, do đó không thể thực sự liền vào xương như gân thật. Thay vào đó, nó đóng vai trò như một thiết bị cơ học được cố định bằng vít hoặc neo đặc biệt. Về mặt lý thuyết, dây chằng nhân tạo có độ bền cơ học cao, nhưng trên thực tế, một số loại vật liệu nhân tạo có thể bị mài mòn, gây tràn dịch khớp hoặc viêm màng hoạt dịch sau vài năm sử dụng. Nguy cơ đứt lại cũng cao hơn nếu người bệnh vận động quá mức hoặc không được theo dõi kỹ sau mổ.
Tóm lại, gân tự thân vẫn được đánh giá cao nhất về độ ổn định lâu dài và ít biến chứng. Gân đồng loại có thể là lựa chọn thay thế an toàn nếu được xử lý đúng chuẩn. Trong khi đó, dây chằng nhân tạo cần được lựa chọn thận trọng, phù hợp nhất với những trường hợp đặc biệt và nên được theo dõi chặt sau phẫu thuật để phát hiện sớm các vấn đề phát sinh.
Chi phí và tính sẵn có của từng loại vật liệu
Chi phí và khả năng tiếp cận là yếu tố thực tế ảnh hưởng rất lớn đến lựa chọn của người bệnh trong phẫu thuật tái tạo dây chằng chéo trước. Mỗi loại vật liệu mang theo một mức giá và điều kiện sử dụng khác nhau, tùy thuộc vào xuất xứ, kỹ thuật đi kèm và hệ thống y tế tại từng địa phương.
- Gân tự thân là vật liệu được lấy trực tiếp từ cơ thể người bệnh, nên không cần chi phí cho vật liệu bên ngoài. Chi phí chính nằm ở công đoạn phẫu thuật, bao gồm kỹ thuật lấy gân, xử lý và cố định. Vì không phát sinh thêm chi phí vật liệu, nên gân tự thân là phương án kinh tế nhất và được bảo hiểm y tế chi trả trong phần lớn các ca phẫu thuật tại Việt Nam.
- Gân đồng loại có thể không có sẵn tại mọi bệnh viện. Tại các trung tâm lớn, gân đồng loại được nhập khẩu hoặc bảo quản tại ngân hàng mô, cần chi phí bổ sung để xử lý vô trùng, kiểm tra an toàn và lưu trữ. Tùy theo nguồn cung và quy định của từng nơi, gân đồng loại có thể được tính phí riêng và không luôn nằm trong danh mục bảo hiểm y tế.
- Dây chằng nhân tạo thường có chi phí cao nhất do là vật liệu công nghiệp nhập khẩu, với cấu trúc thiết kế phức tạp và yêu cầu kỹ thuật riêng khi sử dụng. Ngoài chi phí mua vật liệu, còn cần các thiết bị chuyên dụng để cố định và theo dõi sau mổ. Đặc biệt, dây chằng nhân tạo không nằm trong danh mục chi trả của bảo hiểm y tế hiện nay, nên người bệnh phải tự chi trả hoàn toàn nếu lựa chọn phương án này.
Về tính sẵn có, gân tự thân là vật liệu luôn sẵn sàng. Gân đồng loại và dây chằng nhân tạo thì ngược lại, chỉ có tại một số cơ sở chuyên sâu và đôi khi phải đặt hàng trước. Vì vậy, lựa chọn vật liệu nào không chỉ phụ thuộc vào tính chất y học, mà còn cần xét đến điều kiện thực tế của người bệnh, khả năng chi trả và cơ sở điều trị hiện có.
Chỉ định phù hợp với từng nhóm bệnh nhân
Không có một loại vật liệu nào là tối ưu cho tất cả mọi người. Việc lựa chọn giữa gân tự thân, gân đồng loại hay dây chằng nhân tạo cần được cá thể hóa, dựa trên nhiều yếu tố như tuổi tác, mức độ hoạt động, tiền sử chấn thương, và đặc biệt là mục tiêu phục hồi sau mổ của từng người bệnh.
- Gân tự thân là lựa chọn tiêu chuẩn cho người trẻ, có nhu cầu vận động cao hoặc chơi thể thao thường xuyên. Nhờ vào khả năng liền gân – xương tự nhiên, gân tự thân mang lại độ bền lâu dài và tỷ lệ tái đứt thấp. Đây là lý do vì sao phần lớn các phẫu thuật tái tạo dây chằng tại Việt Nam đều ưu tiên phương án này, đặc biệt cho những người có mong muốn quay lại thi đấu thể thao hoặc lao động nặng.
- Gân đồng loại thích hợp cho các trường hợp đặc biệt như: người bệnh đã từng mổ một lần trước đó và không còn đủ gân tự thân, người có chống chỉ định lấy gân (do bệnh lý đi kèm ở vùng chi dưới), hoặc người cao tuổi muốn rút ngắn thời gian mổ. Tuy nhiên, vì là mô từ người hiến tặng, gân đồng loại yêu cầu các bước xử lý kỹ càng và theo dõi sát hơn sau mổ để đánh giá mức độ tương thích sinh học.
- Dây chằng nhân tạo thường được chỉ định trong những hoàn cảnh giới hạn, như người lớn tuổi có nhu cầu đi lại nhẹ nhàng, người đã từng mổ nhiều lần và không còn vị trí lấy gân, hoặc bệnh nhân có mong muốn phục hồi nhanh, không bị ảnh hưởng bởi vùng lấy gân. Ngoài ra, một số người bệnh từ chối sử dụng gân đồng loại vì lý do cá nhân cũng có thể được cân nhắc dùng dây chằng nhân tạo, nếu các điều kiện khác cho phép.
Việc chỉ định loại vật liệu nào không chỉ là quyết định của bác sĩ, mà cần sự trao đổi rõ ràng giữa hai bên. Người bệnh cần hiểu rõ những điểm mạnh và điểm yếu của từng lựa chọn để đưa ra quyết định phù hợp với hoàn cảnh và kỳ vọng của bản thân.
Tổng kết: Dây chằng nhân tạo – Gân tự thân – Gân đồng loại cần có sự cân nhắc lựa chọn phù hợp
Việc lựa chọn loại vật liệu để tái tạo dây chằng chéo trước là một trong những yếu tố có ảnh hưởng lớn đến kết quả phục hồi chức năng khớp gối sau phẫu thuật. Gân tự thân với ưu thế sinh học tự nhiên và độ bền đã được kiểm chứng, vẫn là lựa chọn chuẩn mực trong phần lớn các trường hợp. Gân đồng loại mang lại nhiều thuận lợi khi người bệnh không thể hoặc không muốn sử dụng gân của chính mình, nhưng cần được kiểm soát chặt chẽ về mặt miễn dịch và theo dõi hậu phẫu. Dây chằng nhân tạo là một giải pháp hiện đại, giúp giảm xâm lấn và phục hồi sớm trong những tình huống đặc biệt, tuy nhiên vẫn còn một số giới hạn về khả năng tích hợp sinh học và dữ liệu dài hạn.
Không có lựa chọn nào là tối ưu tuyệt đối cho tất cả mọi người. Điều quan trọng nhất là sự thảo luận rõ ràng giữa bác sĩ và người bệnh, để đưa ra quyết định phù hợp với thể trạng, mục tiêu vận động, điều kiện kinh tế và mức độ sẵn sàng phục hồi. Vì vậy, hiểu rõ đặc điểm từng loại vật liệu không chỉ giúp người bệnh yên tâm hơn khi bước vào ca mổ, mà còn góp phần tăng hiệu quả phối hợp trong suốt hành trình phục hồi sau đó.
Quý vị và các bạn quan tâm có thể tham gia các nền tảng để cập nhật và trao đổi thêm những thông tin – tình trạng sức khỏe cùng cộng đồng và bác sĩ chuyên khoa tại.
- Youtube: Youtube.com/@KhoecungBSVu
- Facebook Page: FB.com/groups/395429545431166
- Tiktok: dr.tran.anh.vu
- Zalo/Phone: 0905.635.235
